Waarom je financiële keuzes vaak door sociale druk worden gestuurd

In het kort

• Sociale normen en groepsdruk beïnvloeden financiële beslissingen, vaak zonder dat we het doorhebben.

• Culturele waarden kunnen logische financiële keuzes ondermijnen, zelfs als ze objectief gezien geld kosten.

• Genderrollen in financieel gedrag blijken cultureel aangeleerd, niet biologisch bepaald.

Sociale scripts bepalen je portemonnee

Financiële beslissingen zijn zelden louter het resultaat van rationele afwegingen, stelt econoom en socioloog Adam S. Hayes in zijn boek Irrational Together. Volgens hem zijn geldkeuzes in de kern sociale handelingen, gevormd door groepsnormen, culturele waarden en de constante druk om te voldoen aan de verwachtingen van onze omgeving. Je koopt, spaart of investeert niet alleen op basis van rekenwerk, maar ook om erbij te horen, gezichtsverlies te vermijden of simpelweg omdat iedereen het zo doet.

Irrational Together: hoe sociale krachten je financiële gedrag sturen

Bron: Amazon

Een duidelijk voorbeeld is te vinden in hoe mensen investeren. Wanneer collega's plots massaal overstappen op een nieuwe investeringsapp of in cryptocurrency duiken, kan het moeilijk zijn om aan de zijlijn te blijven staan. Niet omdat het altijd een slimme zet is, maar omdat financiële keuzes ook status en kennis uitstralen. Wie niet meedoet, loopt het risico als onwetend of ouderwets te worden gezien.

Volgens Hayes functioneert onze sociale kring als een soort impliciete financieel adviseur. Deze groep reikt kansen aan, filtert informatie en beïnvloedt onze gedragingen via subtiele sociale signalen. Dat kan gunstig uitpakken, bijvoorbeeld wanneer vrienden wijzen op een slimme spaarmogelijkheid. Maar het kan ook leiden tot risicovol gedrag dat enkel is bedoeld om aansluiting te houden binnen een bepaald netwerk.

Culturele logica boven financiële logica

Een van de krachtigste inzichten uit Hayes' onderzoek is hoe diepgewortelde culturele waarden ons financieel gedrag kleuren, zelfs als dat objectief nadelig is. Zo vertelt hij over zijn moeder, die jarenlang dure creditcardschulden met een rente van 20% afbetaalde, terwijl een hypotheeklening tegen slechts 5% rente beschikbaar was. De reden? De hypotheek stond voor haar symbool voor stabiliteit en het bereiken van de American Dream. Het ‘aanraken’ van dat kapitaal voelde als verraad aan die prestatie, ook al betekende het financieel gezien verlies.

Topprioriteiten die worden uitgesteld door creditcardschuld in de VS

Bron: Bank Rate

Dit voorbeeld illustreert dat gedrag dat op papier irrationeel lijkt, binnen een cultureel referentiekader volkomen logisch kan zijn. Volgens Hayes bieden groepsidentiteiten zoals religie, beroep of sociale klasse impliciete handleidingen voor wat financieel ‘normaal’ is. Mensen nemen deze scripts vaak over zonder ze bewust te toetsen aan hun persoonlijke doelen.

Die culturele scripts zijn krachtig omdat ze niet alleen bepalen wat als wenselijk wordt gezien, maar ook wat sociaal toelaatbaar is. Afwijken kan leiden tot uitsluiting of het verlies van reputatie binnen de groep. Daarom blijven veel mensen hangen in inefficiënte financiële patronen, puur om hun sociale positie te behouden.

Gender en geld: geen natuurwet maar een sociale spiegel

Een ander opvallend thema in Hayes’ boek is de rol van gender in financieel gedrag. In tegenstelling tot het veelgehoorde idee dat mannen van nature competitiever en risicobereider zijn, wijst hij op het overweldigende bewijs dat zulke verschillen cultureel zijn aangeleerd. In de patriarchale arbeidsmarkt van de VS bleek bijvoorbeeld dat vrouwen 70% minder geneigd waren om te solliciteren op functies waarbij het salaris afhankelijk was van het overtreffen van collega’s. Dit bevestigt het stereotype dat vrouwen minder competitief zijn, maar dat patroon kantelt zodra de context verandert.

In de matrilineaire Khasi-samenleving in India, waar vrouwen het eigendom erven en mannen intrekken bij hun echtgenote, zijn vrouwen juist competitiever dan mannen in gecontroleerde experimenten. Een vergelijkbaar omgekeerd patroon zag Hayes in ultraorthodoxe Joodse gemeenschappen in Israël. Daar zijn het de vrouwen die economisch dominant zijn, terwijl mannen, wiens status afhangt van religieuze toewijding, risicomijdend gedrag vertonen.

In de matrilineaire Khasi-samenleving bepaalt de vrouw de economische koers

Bron: BBC

Deze bevindingen onderstrepen dat financieel gedrag vooral een weerspiegeling is van de waarden die aan een bepaalde rol worden gekoppeld. Het gaat niet om een aangeboren voorkeur, maar om sociale training: mensen handelen naar wat hun groep waardevol acht. Mannen en vrouwen reageren dus niet op basis van een aangeboren financieel kompas, maar op de maatschappelijke waardering van bepaalde rollen.

Zo maak je bewustere keuzes

Hoewel deze sociale invloeden onvermijdelijk zijn, hoeven ze je niet volledig te beheersen. Hayes pleit voor bewuste reflectie als eerste stap richting meer autonome financiële beslissingen. Hij raadt aan om bij elke grote keuze stil te staan bij de vraag: van wie zoek ik eigenlijk goedkeuring? En welk beeld van mezelf probeer ik te bevestigen? Als je merkt dat je antwoord verandert afhankelijk van wie je in gedachten hebt, is dat een teken dat sociale druk aan het stuur zit.

Een andere effectieve strategie is het doorbreken van de bubbel. Zoek financieel advies bij mensen buiten je gebruikelijke netwerk. Daarmee voorkom je dat je blijft hangen in een groepsdenken dat niet strookt met je persoonlijke situatie. Ook helpt het om je eigen definitie van succes te formuleren. Gaat het jou om zekerheid, vrijheid, impact of iets anders? Dat wordt dan het kompas, niet de signalen van de groep.

Tot slot wijst Hayes op het belang van context. Veel mensen wisselen onbewust van ‘financieel personage’ afhankelijk van de situatie. Dezelfde persoon die op kantoor als een zuinige accountant bekendstaat, kan in het weekend veranderen in een gulle ouder langs het voetbalveld. Deze identiteitswisselingen zijn niet per se fout, maar het is belangrijk om te herkennen wanneer je iets doet voor je omgeving en wanneer het echt jouw eigen keuze is.

Wie inzicht krijgt in de sociale dynamieken achter financiële keuzes, heeft een voorsprong op wie blijft geloven in pure ratio. De kracht van Hayes’ analyse zit in het blootleggen van wat normaal onzichtbaar blijft: de rol van verwachtingen, normen en scripts in ons dagelijks geldgedrag. Juist door deze invloeden te herkennen, ontstaat er ruimte voor keuzes die niet alleen sociaal aanvaardbaar zijn, maar ook echt in lijn liggen met je eigen doelen en waarden.