PVV-kabinet is gevallen: Dit zijn de drie opties voor Nederland nu

In het kort:

• De PVV stapt uit het kabinet-Schoof: Geert Wilders trekt zijn ministers terug nadat VVD, NSC en BBB geen handtekening willen zetten onder een zwaarder asielbeleid. De coalitie valt daarmee direct.

• Coalitiepartners woedend, oppositie opgelucht: BBB, VVD en NSC noemen de stap ‘onverantwoord en roekeloos’. Oppositiepartijen spreken juist van ‘bevrijding van politieke gijzeling’.

• Toekomst onduidelijk: minderheidskabinet of verkiezingen: Ministerraad komt om 13.30 uur bijeen. Scenario’s: rompkabinet, minderheidscoalitie, of nieuwe verkiezingen. Premier Schoof zal vermoedelijk snel ontslag aanbieden bij de koning.

De kabinetsformatie van 2024 beloofde historisch te worden. Een coalitie met de PVV, VVD, NSC en BBB moest een stevig rechts beleid leveren, met als speerpunt een "historisch streng" asielbeleid. Nog geen jaar later is het kabinet gevallen.

De oorzaak: onwil bij de andere coalitiepartners om in te stemmen met extra harde asielmaatregelen van Wilders. Die trok vanochtend zijn ministers en staatssecretarissen terug. Daarmee is het kabinet-Schoof effectief verleden tijd.

De PVV had het al lastiger de afgelopen maanden in de peilingen, terwijl VVD en PVDA weer omhoog kruipen:

Bron: Peilingwijzer

Wat is er exact gebeurd, wat zijn de motieven, en wat zijn de gevolgen? Hieronder alle feiten op een rij, met nadruk op de cijfers, politieke logica en bestuurlijke gevolgen!

Het moment van de val: een tweet van 36 woorden...

De val van het kabinet kwam niet via een persconferentie, maar via X (voorheen Twitter). Om 09:15 uur schreef Geert Wilders:

Bron: X

Niet veel later bevestigde hij in persoon dat de vijf ministers en vier staatssecretarissen van de PVV worden teruggetrokken. Daarmee verloor het kabinet direct de steun van de grootste partij in de Kamer: 37 zetels. Premier Dick Schoof beraadt zich op dit moment. De verwachting is dat hij in de ministerraad van 13.30 uur het ontslag aanbiedt aan koning Willem-Alexander.

Waarom trekt Wilders de stekker eruit?

Wilders eiste in de afgelopen week dat het kabinetsbeleid verder zou worden aangescherpt op het gebied van asiel en migratie. Zijn partij presenteerde een tienpuntenplan, met onder meer:

• Sluiting van de grenzen met hulp van het leger

• Strenge beperkingen voor alleenstaande asielzoekers

• Drastische versobering van opvangregelingen

Hij wilde voor deze plannen niet alleen politieke ruimte, maar juridische garanties en handtekeningen van de coalitiepartners. VVD, NSC en BBB weigerden: zij vonden dat PVV-minister Marjolein Faber (Asiel & Migratie) die plannen gewoon via bestaande afspraken moest uitvoeren.

Wilders vreesde dat zonder formele instemming zijn plannen zouden stranden in het parlement. Hij koos dus voor de aanval: liever val van het kabinet dan verwatering van zijn migratiebeleid.

Politieke reacties: verontwaardiging en strategische positionering

• VVD-leider Dilan Yesilgöz was furieus:

“Ik ben pissig. Hij kiest niet voor Nederland maar voor zijn eigen ego.”

• BBB-leider Caroline van der Plas noemt het besluit “onverantwoord” en waarschuwt dat Wilders “Nederland uitlevert aan links”.

  
  

• NSC-leider Nicolien van Vroonhoven spreekt van een “onbegrijpelijke” stap en sluit een minderheidskabinet niet uit.

  
  

• Aan de andere kant van het spectrum klinkt vooral opluchting. Volt, SP en ChristenUnie spreken van “bevrijding van politieke gijzeling” en vragen onmiddellijk om nieuwe verkiezingen.

Wat gebeurt er nu?

Er zijn drie realistische scenario’s:

Scenario 1: Demissionair kabinet

Premier Schoof biedt ontslag aan bij de koning. Het kabinet blijft aan als demissionair kabinet zonder PVV-ministers. Dat betekent geen nieuw beleid meer op gevoelige dossiers zoals asiel, klimaat of belastingen. In de praktijk: stilstand.

Scenario 2: Rompkabinet (zonder PVV)

VVD, NSC en BBB gaan door zonder de PVV. Maar ze hebben samen slechts 53 van de 150 zetels. Ze zouden dus per onderwerp steun van andere partijen moeten zoeken: een zogeheten minderheidskabinet. NSC ziet dit als een serieuze optie. En dat is het opzich ook wel, ondanks dat het niet ideaal is, een voorbeeld is het kabinet-Biesheuvel II in 1972.

Scenario 3: Nieuwe verkiezingen

Als samenwerking onmogelijk blijkt, komt er een nieuwe formatie. De peilingen van Ipsos en I&O tonen dat de PVV inmiddels is gezakt naar 29 zetels – een verlies van 8. VVD en GroenLinks-PvdA staan op gelijk niveau. Dat maakt nieuwe verkiezingen uiterst spannend én mogelijk pijnlijk voor Wilders...

Wat zijn de beleidsmatige gevolgen?

a. Asielplannen op de lange baan

De PVV-minister Faber had meerdere wetsvoorstellen in voorbereiding. Maar bij een demissionair kabinet worden gevoelige onderwerpen controversieel verklaard – geen besluitvorming meer mogelijk. Denk aan:

• Verzwaring van asielcriteria

• Versobering opvangbudgetten

• Afschaffing gezinshereniging buiten kerngezin

b. Sociale huur bevriezing gaat niet door

De geplande huurbevriezing per 1 juli 2025 (initiatief PVV) zal naar verwachting sneuvelen. Woningcorporaties gaan weer uit van een gemiddelde huurverhoging van 4,5%. De Woonbond spreekt van “een klap voor huurders”.

c. Onderwijs en zorg: bezuinigingen onzeker

De onderwijsbond (AOB) en vakbond FNV zijn opgelucht. Grote bezuinigingen op onderwijs en zorg, opgenomen in de Voorjaarsnota 2025, kunnen bij demissionaire status mogelijk niet meer doorgaan. De AOB: “Kabinet weg, bezuinigingen weg.”

Wat leren we hiervan?

De val van dit kabinet markeert voor de tweede keer in dertien jaar een mislukte poging om met de PVV een stabiele regering te vormen. In 2012 stapte Wilders ook al uit het kabinet-Rutte I. Toen vanwege bezuinigingen; nu om asiel. De les: de bestuurlijke betrouwbaarheid van de PVV blijft volgens velen laag. Zelfs als de partij de grootste is, blijft zij in gedrag vooral oppositie voeren binnen de regering.

Ook blijkt uit deze crisis dat een kabinet bouwen op slechts één gevoelig dossier (migratie) niet duurzaam is. Er was weinig chemie en nauwelijks gedeeld beleid op andere vlakken zoals woningbouw, klimaat en economie.

De val van kabinet-Schoof is een politieke aardverschuiving met forse beleidsimplicaties. Niet alleen staan strenge asielmaatregelen op de tocht, ook op onderwijs, zorg en woningmarkt komt nu bestuurlijke onzekerheid. De komende uren en dagen worden beslissend: wordt dit een doorstart, een rompkabinet of de aanloop naar nieuwe verkiezingen?

Wat zeker is: met deze stap heeft Wilders het risico genomen dat hij stemmen verliest én dat hij op lange termijn als onbetrouwbare coalitiepartner wordt gezien. Wat voor hem rest, is een gok op nieuwe verkiezingen. Maar of de kiezer hem dan opnieuw de grootste maakt, is nog maar de vraag.